Śmierć generała Francisco Franco w Hiszpanii (1975 r.) zapoczątkowała zmiany ustrojowe na Półwyspie Iberyjskim. Miejsce rządów autorytarnych zajęła demokracja z systemem wielopartyjnym. Jak ukształtowała się mapa wyborcza w Hiszpanii? Czy podział na osi prawica-lewica z połowy lat 70. utrzymał się do dziś? Zapraszamy na krótką podróż po geografii politycznej Hiszpanii (pierwsza cześć artykułu dot. Portugalii dostępna tutaj)
Maurowie i autonomiści
Hiszpańska droga do demokracji rozpoczęła się od referendów ustrojowych w 1976 i 1978 roku, które zostały przedzielone wyborami parlamentarnymi w 1977 roku. Na lewicy największą siłą okazała się w nich Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE). Oprócz niej swoją obecność zaznaczyła też partia komunistyczna (PCE) i Zjednoczenie Socjalistyczne (PSP-US). Po przeciwległej stronie uplasowało się chadeckie Centrum Demokratyczne (UCD) i konserwatywna Akcja Ludowa (AP). Środowiska UCD i AP tworzą dziś Partię Ludową (Partido Popular). W wyborach wystartowały też ugrupowania regionalne w Katalonii i Kraju Basków. Centroprawica uzyskała przewagę w centralnych i zachodnich regionach kraju (Galicja, Kastylia, Estremadura) oraz – podobnie jak w Portugalii – w terytoriach zamorskich.
Przewaga wyborców lewicy widoczna była na pozostającym najdłużej pod panowaniem Maurów południu (Andaluzja), w uprzemysłowionej Asturii, w Walencji oraz – obok ugrupowań autonomicznych – w Katalonii i Kraju Basków. Ten podział utrzymał się do początku lat 80.
Prawicowe twierdze w Galicji i Kastylii
Po wyborach w 1982 roku ster rządów przejęli socjaliści. Ich sukces w zdobyciu i utrzymaniu władzy przez następne kilkanaście lat był możliwy z trzech powodów. Po pierwsze – PSOE zagospodarowało dużą część dotychczasowych wyborców partii komunistycznej. Po drugie – na centroprawicy miały miejsce znane z polskiego podwórka podziały. Po trzecie wreszcie – socjaliści stali się alternatywą dla części centrowych wyborców. Lewica zwiększyła dystans do politycznych oponentów w swym dotychczasowym bastionie – w Andaluzji. W tym regionie poparcie dla socjalistów i komunistów dochodziło do 70 procent. Lewica umocniła się też w Asturii, leżącej na zachodzie Estremadurze, na środkowo-wschodnim wybrzeżu (Alicante, Walencja, Murcja) oraz w Aragonii.
Przy centroprawicy pozostała większość okręgów tworzących Kastylię (z wyjątkiem części południowej i Madrytu), terytoria zamorskie i Galicja. Na krótkiej liście twierdz broniących się przed lewicą wyróżniły się okręgi: Ávila, Lugo, Ourense (Orense), Palencia, Pontevedra, Salamanka, Segovia, Soria i Zamora. W Katalonii i Kraju Basków bardzo dobre wyniki osiągnęły ugrupowania nacjonalistyczne. W tym drugim także te związane z ETA.
Aznar – od zwycięstwa do wybuchów
Przełom wieków przyniósł w Hiszpanii przeorientowanie na prawo. Młody, dynamiczny przywódca Partii Ludowej, José María Aznar, zjednoczył pod sztandarem partii rozdrobnione dotychczas środowiska kontestujące „dokonania” socjalistycznej Hiszpanii. Jego sukces był też możliwy za sprawą zmęczenia społeczeństwa hiszpańskiego długoletnimi rządami PSOE oraz ubytku elektoratu tej partii na korzyść Zjednoczonej Lewicy (IU, czyli dawnej partii komunistycznej) w latach 90. Centroprawicowa Partia Ludowa zmniejszyła stratę do lewicy na południu (Andaluzja, Estremadura) i na północy (Asturia). Przejęła „rząd dusz” na wschodnim wybrzeżu, którego mieszkańcy skłaniali się do tej pory ku lewicy. Doprowadziła też do zahamowania ekspansji socjalistów i komunistów w południowej Kastylii, Nawarze i w Madrycie.
W 2004 roku do władzy powróciła PSOE, a zmiana preferencji wyborczych na jej korzyść odbyła się w ostatnich kilkunastu godzinach poprzedzających głosowanie. Stało się tak pod wpływem reakcji na wybuch bomb na stacji Atocha w Madrycie. Przewaga lewicy nad prawicą w ostatnich wyborach w 2008 roku była już nieznaczna, a zmiany rozmieszczenia regionalnych sympatii politycznych miały kosmetyczny charakter.
Bastiony i okręgi przechodzące
Geograficzne zróżnicowanie wpływów prawicy i lewicy w Hiszpanii ma od ponad 30 lat dwie podstawowe cechy. Pierwsza dotyczy regionów, które pozostają na stałe przypisane do centroprawicy bądź lewicy. Zmienia się jedynie skala poparcia dla głównych nurtów. I tak do bastionów socjalistów i komunistów zaliczyć należy leżącą na południu Andaluzję (kolor bordowy na mapie), z wyjątkiem położonej najbardziej na wschód Almeríi. Bardzo widoczna od samego początku transformacji ustrojowej niechęć do centroprawicy występuje też w Kraju Basków i w Katalonii (oba regiony na bordowo). W obu tych regionach wysokie poparcie uzyskują ruchy autonomiczne czy wręcz separatystyczne. Ku lewicy skłaniają się też konsekwentnie mieszkańcy południowej Estremadury i Asturii (oba zaznaczone na czerwono). Na przeciwległym biegunie znajdują się regiony ze zdecydowaną przewagą elektoratu centroprawicowego – Galicja oraz północno-środkowa część regionu Kastylia- León (kolor granatowy na mapie).
Konserwatyści uzyskują też dobre wyniki w zachodniej (z wyjątkiem Leonu i Valladolidu) i wschodniej (Guadalajara) części Kastylii oraz w terytoriach zamorskich – Ceucie, Melilli, wschodniej części archipelagu Wysp Kanaryjskich i na Balearach (kolor ciemno-seledynowy). Drugą cechą hiszpańskiej geografii wyborczej jest podział na regiony przechodzące „z rąk do rąk”. I tak przez lata obserwowaliśmy umiarkowaną przewagę sympatii lewicowych w południowej Katalonii (Tarragona), w Walencji, w południowej Kastylii (Albacete, Ciudad Real), w północnej Estremadurze (Cáceres), w Madrycie czy w Aragonii (kolor różowy). W niektórych z tych regionów (Murcja) w ostatnich czasie wyraźnie powiększył się elektorat centroprawicowy (kolor jasnoseledynowy).
Umiarkowana przewaga Partii Ludowej dotyczy północnozachodniej i wschodniej części Kastylii, południowej części Aragonii (Teruel) czy leżącej na zachód od Kraju Basków Kantabrii (kolor jasnoseledynowy). Stan idealnej równowagi między lewicą a prawicą widoczny jest zaś w Toledo, Castellonie i zachodniej części archipelagu Wysp Kanaryjskich (kolor biały).
Liczy się przeszłość i autonomia
Podobnie jak w Portugalii, istotnym czynnikiem wpływającym na zróżnicowanie terytorialne preferencji wyborczych w Hiszpanii jest stosunek do przeszłości (rządy Franco) i tradycji (religia). Silniejsze niż w innych regionach związki z kościołem oraz pozytywna ocena frankizmu cechują duży odsetek mieszkańców takich regionów jak Galicja czy Kastylia. Po drugiej stronie barykady znajduje się zlaicyzowane południe oraz mocno rewolucyjna i republikańska – z okresu wojny domowej – Asturia czy Katalonia. Ta ostatnia, obok Kraju Basków, była też w wyraźnej opozycji do autorytarnych rządów caudillo. Do tego dochodzi jeszcze – nie występujący w Portugalii – stopień identyfikacji lokalnych wspólnot (prowincji) z metropolią (Madrytem). Z tym związany jest trwający od dziesiątków lat, spór wokół modelu ustrojowego Hiszpanii: czy rozwiązaniem na być postulowana przez centroprawicę decentralizacja (umiarkowana autonomia z zachowaniem unitarnego charakteru państwa), czy też stopniowe rozczłonkowanie, a w ostateczności separatyzm regionów (tendencje wyrażane mniej lub bardziej oficjalnie w Katalonii i Kraju Basków).
[nggallery id=7]
