Powrót do ustaleń porozumienia dotyczącego kontroli irańskiego programu rozwoju broni jądrowej z 2015 roku wydaje się być już prawie niemożliwy. W piątek doszło do zamachu na ojca irańskiego programu atomowego Mohsena Fakhrizadeha, za którego śmierć władze w Teheranie obwiniają Izrael. Wcześniej strony zaczęły wycofywać się z porozumienia po sankcjach nałożonych przez Waszyngton. Jak szybko Irańczycy będą w stanie wyprodukować broń jądrową?
Iran utrzymuje, że nigdy nie szukał drogi do stania się mocarstwem atomowym, a prace w tym zakresie mają charakter cywilny. Teheran zaczął łamać postanowienia umowy po tym jak wycofał się z niej w maju 2018 roku prezydent USA Donald Trump.
Mimo to dane Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej ONZ (MAEA), która nadzoruje porozumienie, wskazują, że Iran nie posuwa się w pracach jądrowych tak szybko, jak to możliwe.
Państwa europejskie, będące sygnatariuszami porozumienia, starały się je ocalić, naciskając na Teheran, żeby nie odstępował od zapisów umowy, mimo sankcji nałożonych przez Trumpa.
Iran naruszył jednak wiele z punktów zawartych w umowie, ale nadal współpracuje z MAEA i zapewnia inspektorom dostęp.
Punkty naruszone przez Iran:
* Wzbogacony uran – umowa ogranicza zapas wzbogaconego uranu w Iranie do 202,8 kg, czyli ułamka z ponad ośmiu ton, które posiadał przed podpisaniem porozumienia. Limit został przekroczony w zeszłym roku. Według raportu MAEA z listopada wielkość zapasów wyniosła 2442,9 kg.
* Poziom wzbogacenia – umowa ogranicza czystość rozszczepialną, do której Iran może rafinować uran na 3,67%, znacznie poniżej 20% osiągniętych przed porozumieniem i poniżej poziomu broni wynoszącego 90%. Iran przekroczył pułap 3,67% w lipcu 2019 r. I od tego czasu poziom wzbogacenia utrzymuje się na stałym poziomie do 4,5%.
* Wirówki – umowa umożliwia Iranowi produkcję wzbogaconego uranu przy użyciu około 5 tys. wirówek pierwszej generacji IR-1 w swojej podziemnej fabryce w Natanz, która została zbudowana dla ponad 50 tys. takich maszyn. Może obsługiwać niewielką liczbę bardziej zaawansowanych modeli naziemnych bez gromadzenia wzbogaconego uranu. Iran zainstalował około 19 tys. wirówek przed zawarciem umowy.
W 2019 roku MAEA podała, że Iran rozpoczął wzbogacanie za pomocą zaawansowanych wirówek w naziemnej pilotażowej fabryce w Natanz.
Jak szybko Teheren może znaleźć się w posiadaniu broni atomowej?
David Albright, były inspektor ONZ ds. Broni oszacował w listopadzie, że Iran do osiągnięcia celu może potrzebować „zaledwie 3,5 miesiąca”, chociaż zakłada, że użytych zostanie tysiąc zaawansowanych wirówek, które zostały usunięte w ramach umowy .
Gdyby Teheran zgromadził wystarczającą ilość materiału rozszczepialnego, musiałby złożyć bombę, która byłaby dostatecznie lekka, aby mogła być przenoszona przez pociski balistyczne, jakie Irańczycy mają w posiadani. Nie wiadomo, ile dokładnie to zajmie, ale gromadzenie wystarczającej ilości materiałów rozszczepialnych jest powszechnie postrzegane jako największa przeszkoda w produkcji broni atomowej.
Amerykańskie agencje wywiadowcze i MAEA uważają, że Iran miał kiedyś program broni jądrowej, który jednak zatrzymał. Istnieją dowody sugerujące, że Teheran uzyskał projekt produkcji broni jądrowej, a jego naukowcy wzięli się do pracy nad jego realizacją.
Teheran w dalszym ciągu udziela MAEA dostępu do zadeklarowanych obiektów jądrowych i umożliwia szybkie inspekcje w innych miejscach.
Iran i MAEA rozwiązały w tym roku impas, który trwał kilka miesięcy w związku z dostępem do dwóch innych miejsc, w których mogły być prowadzone badania.
Zabójstwo Mohsena Fakhrizadeha nie poprawi relacji ze Stanami Zjednoczonymi i Izraelem, który jest oskarżany o dokonanie zamachu. Realizacja zapisów porozumienia wdaje się być nieosiągalna, a ważniejszą kwestią zdaje się być powstrzymanie eskalacji agresji między stronami.
Źródła: NCzas.com, Reuters
