31 lipca 1951 r. w Warszawie, przed komunistycznym Najwyższym Sądem Wojskowym rozpoczął się tzw. proces generałów, którym komunistyczna prokuratura zarzucała szpiegostwo i spisek przeciwko władzy „ludowej”. Na ławie oskarżonych zasiedli m.in. generałowie: Stanisław Tatar, Stefan Mossor i Jerzy Kirchmayer, wcześniej „przygotowani” w śledztwie przez zbrodniczy kontrwywiad (Informacja Wojskowa). Kluczową rolę w sprawie odegrał zastępca szefa tej instytucji sowiecki płk Antoni Skulbaszewski.
Antoni Skulbaszewski w Armii Czerwonej służył od 1935 r. Ukończył szkołę oficerską NKWD i dochrapał się stopnia pułkownika. Uczestniczył w napaści ZSRS na Finlandię i tzw. Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Potem Stalin oddelegował go do Wojska Polskiego. Ten sowiet w mundurze polskiego oficera był kolejno „oficerem” śledczym, prokuratorem, a w latach 1945-1948 zastępcą i w końcu naczelnym prokuratorem wojskowym (1948-1950) – to kluczowa funkcja w komunistycznym aparacie represji.
I jeszcze jedna niebagatelna funkcja – zastępcy szefa owianego szczególnie złą sławą Głównego Zarządu Informacji MON (1950-1954). I szczególnie za zbrodnie w tej stalinowskiej Informacji Wojskowej powinien być oskarżony i sądzony. Niestety, stało się inaczej…
Parasol ochronny
Skulbaszewski w 1954 r. został odwołany do ZSRS. Zamieszkał w rodzinnym Kijowie (urodził się w podkijowskiej Peregonomce, jego matka była Ukrainką). Mimo prób ścigania go przez ministerstwo sprawiedliwości RP pozostawał – jak to obrazowo kiedyś określono – poza zasięgiem naszych służb. Bo na Ukrainie jego czyny nie były uznawane za zbrodnicze, a nawet jeśli – podlegały przedawnieniu.
Taki właśnie parasol ochronny Ukraińcy rozpięli nad Skulbaszewskim w latach 90. Dlatego odmówili jego ekstradycji do Polski i dlatego krwawy oprawca mógł bezczelnie wyrażać takie opinie, jak przed laty w jednym z wywiadów dla polskich mediów: „Tatara [gen. Stanisława Tatara] i jego kompanów uważano za przysłanych z Anglii do Polski do zorganizowania i przeprowadzenia przewrotu. I tak było w rzeczywistości. Wysłano go przeciwko tamtej władzy. Teraz macie tę władzę, za którą Tatar przyjechał walczyć”.
Do karceru
O zbrodniach Skulbaszewskiego mówi „odwilżowy” raport zastępcy prokuratora generalnego PRL Mariana Mazura z 1957 r.: „Płk Skulbaszewski kierował osobiście całością śledztwa w sprawie Tatara i pochodnych, osobiście dokonywał różnorodnych czynności śledczych”, „wymyślał brutalnie Tatarowi, karał go karcem i raz uderzył go ręką w twarz. Straszył Tatara aresztowaniem żony w wypadku, gdyby odwoływał zeznania”. Wobec innego więźnia Informacji płk Mariana Utnika: „podczas jednego z przesłuchań Skulbaszewski uderzył go w twarz i posłał na kilka godzin do karceru”. Wobec ppłk Stanisława Nowickiego: „Deptał mu po palcach nóg, śmiał się z niego, że został uderzony w twarz przez oficera śledczego (Leśniewskiego), straszył rozstrzelaniem bez sądu”. Wobec mjr Władysława Romana: „Skulbaszewski bywał przy intensywnych przesłuchaniach Romana (konwejer) i groził mu w wypadku nieprzyznania się stosowaniem męczących przesłuchań”.
Mjr Informacji Wojskowej (IW) Czesław Markiewicz przywoływał powiedzenie Skulbaszewskiego: „Niech ta bladź stoi tak długo, aż zdechnie albo zacznie mówić”. Inny major IW: „Całym śledztwem, i to w sposób despotyczny kierował prawie wyłącznie Skulbaszewski. Od niego zależało stosowanie konwejeru, stójek itp. Skulbaszewski obchodził się wulgarnie nie tylko z aresztowanymi, ale i z oficerami śledczymi”. Wobec gen. Stefana Mossora: „straszył go niechybnym rozstrzelaniem.”
Skuteczny morderca
Prof. Jerzy Poksiński w książce „TUN” napisał o śledztwie przeciwko Mossorowi, że „było wyjątkowo brutalne. (…) Zamknięto go w nieogrzewanej celi, gdzie przebywał prawie przez dwie zimy, bo aż do połowy grudnia 1953 r. Przesłuchiwano go po 20 godzin na dobę. Śledczy nie przyjmowali do wiadomości, że oskarżonego boli brzuch, ma silne bóle kręgosłupa i inne dolegliwości. Szczególnie uciążliwe było dla niego siedzenie na odwróconym stołku. Wył z bólu. Pomimo tak ciężkiego reżimu śledczego odmówił wszelkich zeznań na temat rzekomej konspiracji i szpiegostwa. Dopiero w sierpniu 1954 r. przewieziono go do więzienia mokotowskiego, a potem do Wronek. Tam doznał pierwszego zawału serca”.
Skulbaszewski był skuteczny. W sprawach tatarowskich, oficerom, którym zarzucono szpiegostwo i zdradę „na rzecz imperialistów”, podległy Informacji Wojskowej sąd orzekł ponad dwadzieścia wyroków śmierci. Pozostałe to kary wieloletniego więzienia. Taki był efekt sfingowanego przez komunistów „spisku w wojsku”. A dziś efekt ścigania jego architekta – Antoniego Skulbaszewskiego – jest i pozostanie żaden.
Ciosy bokserskie
Jednym ze śledczych w sprawie „spisku w wojsku”, podległych mordercy Skulbaszewskiemu, był kapitan Zygmunt Lindauer, który ze stanowiska zwykłego oficera śledczego GZI MON awansował na p.o. szefa Wydziału Śledczego Okręgowego Zarządu Informacji Wojsk Lotniczych w Warszawie. W organach Informacji pracował od jesieni 1945 r. (miał wówczas 23 lata), do kwietnia 1953 r. W 1958 r. Najwyższy Sąd Wojskowy uznał, że w sprawie płk. Bernarda Adameckiego i innych, stosował niedozwolone metody w postaci długotrwałych przesłuchań, w sposób podstępny przekonywał ich, że dla ratowania życia muszą przyznać się do popełnienia zarzucanych im przestępstw i sugerował treść zeznań, stwarzając w ten sposób fikcyjną zgodność ich wyjaśnień… Mimo jednoznacznego udowodnienia winy, postępowanie w sprawie Lindauera, podobnie jak w przypadku wielu innych śledczych, zostało umorzone z powodu… amnestii i jak dzisiaj byśmy powiedzieli – niskiej szkodliwości społecznej ich czynów. Prócz śledczego Lindauera w sprawach tzw. spisku w wojsku uczestniczyli inni. Części z nich prokuratura III RP postawiła zarzuty.
W 1958 r. major Józef Kulak uniknął odpowiedzialności karnej z tych samych paragrafów, co kapitan Zygmunt Lindauer. Na korzyść obu miał świadczyć młody wiek, krótki staż pracy i „panująca w GZI atmosfera wypaczonych pojęć walki z wrogiem oraz daleko posuniętej izolacji oficerów Informacji od całokształtu życia społeczno-politycznego”. Kulak musiał się jednak nieźle zasłużyć, skoro Główny Zarząd Informacji oddelegował go do śledztw w sprawach „Tatarowskich” i oddał do dyspozycji nadzorującego te śledztwa, płk. Skulbaszewskiego. Kulak znęcał się m.in. nad gen. Adamem Uziembłą i głównym oskarżonym gen. Stanisławem Tatarem.
Najwyższy Sąd Wojskowy zarzucił Kulakowi, że „bił aresztowanych rękami i pałką gumową oraz linijką, kopał ich, rzucał na podłogę, deptał po ciele i palcach nóg, tłukł głowami aresztowanych o ścianę, wykręcał uszy, wsadzał im palce do oczu i zadawał ciosy bokserskie, oblewał wodą, a następnie polecał im stać zimą przy otwartym oknie, lżył i znieważał aresztowanych ordynarnymi wyzwiskami”.
Inni winni
Porucznik Antoni Latka, podobnie jak inni stosował przymus fizyczny i psychiczny. „Pracował” m.in. z gen. Stefanem Mossorem. Generała zamknięto w nieogrzewanej celi, w której przebywał prawie przez dwie zimy. Śledczy przesłuchiwali go po 20 godzin na dobę, sadzali na odwróconym stołku. Mimo to nie przyznał się do rzekomego udziału w spisku, ale pobyt w więzieniu przypłacił zdrowiem.
Major Zbigniew Krauze jako jeden z nielicznych „oficerów” śledczych ukończył gimnazjum i liceum. Kapitan Marian Popiołek też nie był byle kim, bo… należał wcześniej do Armii Ludowej. W sprawie porucznika Czesława Świstka komisja Mariana Mazura (zastępcy prokuratora generalnego PRL w latach 1956–1957) wnosiła do ówczesnego szefa MSW o zwolnienie go z aparatu śledczego i obniżenie stopnia oficerskiego.
Podczas śledztwa prowadzonego przez warszawską prokuraturę wojskową wszyscy byli „śledzie” potwierdzili, że uczestniczyli w przesłuchaniach, ale tylko Antoni Latka przyznał się, że brał udział w tzw. konwejerze – trwającym przez kilkanaście godzin (bez przerwy) przesłuchaniu, połączonym ze szczególnym udręczeniem fizycznym i psychicznym…
